Lương nhà khoa học 150 triệu đồng/tháng

Đó là dự kiến của TPHCM nhằm thu hút các chuyên gia công nghệ cao (1). Theo dự kiến này, các chuyên gia thuộc 4 trung tâm (Viện Khoa học Công nghệ tính toán, Trung tâm Công nghệ Sinh học, Khu Công nghệ cao và Khu Nông nghiệp Công nghệ cao) có mức lương lên đến 150 triệu đồng/tháng (tức khoảng 7500 USD/tháng, hay khoảng 90,000 USD/năm). Phải nói đây là một nỗ lực lớn và đáng chú ý nhằm thu hút người tài khoa học. Nhưng cũng như bất cứ dự án nào từ VN, ít ai có thể biết hết những lắt léo đằng sau con số đó bao gồm những gì và điều kiện ra sao. Điều tôi thấy phân vân là sự chênh lệch quá lớn giữa người có và người không có.

Chẳng hiểu sao tôi lại nghĩ đến ông Trần Văn Truyền. Ông là người đang đứng giữa trung tâm dư luận về những căn biệt thự khổng lồ và nhà, đất từ Bến Tre lên Sài Gòn. Ông Truyền có một căn biệt thự lớn ở xã Sơn Đông (tỉnh Bến Tre), một căn biệt thự mà ngay cả người giàu ở nước ngoài cũng thấy ấn tượng. Nhưng nếu nhìn chung quanh hàng xóm ông, chúng ta thấy đó là một xã nghèo, với nhiều người sống trong những căn chòi trống hươ trống hoác, trông rất tội nghiệp, nhưng rất tiêu biểu cho cái nghèo ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long (2).

Nhìn cảnh tương phản đó, tôi liên tưởng đến trường hợp một nhà khoa học được trả lương cao và đồng nghiệp chung quanh. Thử tưởng tượng, bạn được trả lương 150 triệu/tháng, nhưng bạn phải làm việc với các đồng nghiệp chung quanh với mức lương 5 triệu hay 10 triệu/tháng. Ở đây, tôi chưa nói đến môi trường làm việc, mà chỉ muốn nói đến sự chênh lệch về đồng lương. Bạn có cảm thấy thoái mái không? Thử tưởng tượng bạn đang ngồi ăn món sơn hào hải vị mà bên kia đường có những người lê lếch chờ xin tiền lẻ, chắc chắn bạn sẽ ăn không ngon (nếu bạn có lương tâm). Tôi thì chắc chắn không thấy thoải mái trong môi trường như thế. Tôi không thể nào hưởng đồng lương gấp 30 lần đồng nghiệp mình cho dù tôi có bề dày khoa học hơn họ. Đó là một mức chênh lệnh rất phản cảm.

Ở nước ngoài, theo tôi thấy, mức chênh lệch giữa sếp và nhân viên cấp thấp không cao như thế. Như ở Viện tôi đang làm việc, của giáo sư giám đốc viện có lẽ có mức lương độ 300-350K/năm, cấp giáo sư trưởng lab thì chắc khoảng 150-350K (tuỳ theo thâm niên và thành tích khoa học), có người thậm chí lương cao hơn viện trưởng. Nhân viên phụ tá lab, tức là thấp nhất trong bậc thang khoa bảng, lương cũng cỡ 50-70K/năm (tùy theo thâm niên và bằng cấp). Khoảng cách giữa người có lương thấp nhất và cao nhất chỉ 3-4 lần. Trong môi trường như thế chẳng ai thấy bất công, do đồng lương được trả theo khả năng và chức vụ.

Sự chênh lệch quá cao về lương bổng có thể gây tác động tiêu cực đến sự thành công của một viện khoa học. Rất khó hợp tác trong một môi trường quá khác biệt về lương bổng, nhất là với văn hoá VN. Đó là chưa nói tình trạng chênh lệch lương bổng sẽ có thể tạo nên hội chứng xã hội mà người Anh gọi là "Tall poppy syndrome" (hội chứng người cao). Hội chứng này có đặc điểm là người có thực tài thường bị ghét, tấn công, và phê bình, do tài năng và sự thành đạt của họ vượt cao hẳn hơn so với những người chung quanh. Thật ra, "hội chứng người cao" cũng rất phổ biến ở VN (ví dụ tiêu biểu là cầu thủ Lee Nguyễn), và hội chứng này sẽ là một yếu tố làm cho khoa học – công nghệ VN khó thoát khỏi tình trạng hiện nay. Do đó, ưu đãi về tiền lương không chỉ dành cho các nhân tài khoa học mà còn phải dành cho tất cả những người làm khoa học chân chính.  

====

(1) http://vnexpress.net/tin-tuc/thoi-su/chuyen-gia-khoa-hoc-co-the-nhan-luong-150-trieu-moi-thang-o-tp-hcm-3112755.html

(2) http://www.nguoiduatin.vn/nghich-canh-quanh-dinh-thu-tien-ti-cua-ong-tran-van-truyen-a164112.html

Read more ...

Bức tranh lớn và bức tranh nhỏ

Tôi có quen một anh bạn trẻ, là bác sĩ và làm sếp trong một công ti dược đa quốc gia. Điều tôi quí anh là khác với các bạn trẻ khác hay chạy theo những thị hiếu tầm thường, anh là người sâu lắng, có trăn trở với thời cuộc, nói năng có suy nghĩ kĩ, và trung thành với dân tộc và đất nước. Thoạt đầu, tôi rất ngạc nhiên một người lớn lên sau 1980 mà có trăn trở như thế, nhưng sau này tôi hiểu vì em xuất thân từ một gia đình trung lưu ở Sài Gòn thời trước 1975. Có lần anh khuyên tôi: Thầy đừng nhìn VN như là một bức tranh lớn, vì bức tranh đó ảm đạm lắm, chẳng thấy tương lai đâu cả, và thầy sẽ thấy bi quan lắm; thầy cứ tập trung vào bức tranh nhỏ, chẳng hạn như giúp tụi em nè, và thầy sẽ thấy vui hơn. Câu nói này ám ảnh và đeo đuổi tôi cho đến ngày nay, và nó có khi trở thành phương châm của tôi khi làm việc liên quan đến VN.

Nếu nhìn từ xa và nhìn chung, VN quả thật là một bức tranh ảm đạm. An ninh đất nước bị đe doạ bởi các tên diều hâu phương Bắc. Biển đảo bị xâm lấn hầu như hàng ngày. Tình hình phát triển kinh tế bị trì trệ, môi trường kinh doanh không được đánh giá cao, nợ nần chồng chất và có nguy cơ vỡ nợ. Giáo dục thì là câu chuyện muôn đời không có lối ra, khi cái vòng kim cô còn treo lơ lửng trên đầu. Chất lượng đào tạo sút kém, từ bậc phổ thông đến đại học và càng lên cao chất lượng càng yếu. Y tế và chăm sóc sức khoẻ thì được xếp hạng gần chót trên thế giới, bệnh dịch lúc nào cũng trực chờ xảy ra ở qui mô lớn. Về khoa học thì hoạt động nghiên cứu và ứng dụng KH&CN ở Việt Nam còn mờ nhạt: hoạt động nghiên cứu KH&CN có chất lượng thấp và KH&CN chưa có những đóng góp xứng đáng cho sự phát triển đất nước. Vân vân. Nhìn đâu cũng thấy toàn là … màu xám.

Nhưng quan trọng nhất có lẽ là văn hóa, đạo đức xã hội đang suy thoái trầm trọng. Chưa khi nào tin tức về tệ nạn xã hội lại có mật độ dày đặc như hiện nay. Dường như, cái xấu và cái ác đang hoành hành ngoài xã hội và tràn lên mặt báo mỗi ngày. Kỉ cương, phép nước bị coi thường. Mê tín dị đoan lên ngôi, không chỉ ở tầng lớp đại chúng mà ngay ở cả một số cán bộ cao cấp ở các cơ quan công quyền. Những chuẩn mực về văn hóa, những giá trị phổ quát như chân-thiện-mĩ đã bị sự giả dối, cái xấu và cái ác bóp nghẹt không nhân nhượng. Chưa bao giờ, nhân phẩm của con người có thể bị xúc phạm dễ dàng và tính mạng của con người có thể bị coi rẻ như hiện nay. Suy thoái kinh tế - xã hội thì còn có thể vực dậy trong vài năm, nhưng suy đồi về văn hoá và đạo đức xã hội thì chắc cần đến vài thế hệ để khôi phục.

Với một bức tranh lớn ảm đạm như thế thì người có trăn trở không bi quan mới là chuyện lạ. Chẳng những bi quan mà còn cảm thấy bất lực, vì họ chẳng làm được gì để cải thiện tình thế. Bạn và tôi không thể làm gì cả vì không ở trong "hệ thống". Mà, dù có ở trong hệ thống thì cũng chưa chắc làm được gì. Chỉ có thể lên tiếng, nhưng có khi lên tiếng lại mang hoạ vào thân. Nói chung là chỉ biết than thở riêng tư, chứ chẳng gây được tác động gì to tát. Do đó, có nhiều người thắc mắc hỏi tôi là sao tôi viết toàn những "negative" về tình hình VN, nhưng khi làm việc gì cho VN thì tôi rất "positive", rất tích cực; có gì mâu thuẫn chăng?

Thật ra thì chẳng có gì mâu thuẫn cả. Tôi theo lời khuyên của anh bạn trẻ ở trên, tức là dù nhìn vào bức tranh lớn thì thấy ảm đạm, nhưng tôi tìm niềm vui trong những bức tranh nhỏ. Thật vậy, tôi nghĩ mỗi chúng ta cũng có thể làm những việc nhỏ để cải thiện tình thế. Nói như anh bạn tôi là nhìn vào bức tranh nhỏ và làm đẹp bức tranh đó. Nếu nhiều người cùng làm những việc nhỏ mà khả năng cá nhân cho phép, thì tập hợp những việc nhỏ đó sẽ có khả năng gây tác động lớn và tích cực hơn. Lấy ví dụ như viết sách, đó là một việc rất nhỏ. Nhưng tôi thấy mình vui khi ngồi rị mọ viết những dòng chữ hướng dẫn phân tích cái này, vẽ cái kia, vì tôi biết có nhiều bạn sẽ học được một hai điều có ích từ đó. Nếu nhiều người cùng viết ra những kinh nghiệm của mình thì tập hợp lại sẽ là một bộ sách rất có ích cho nhiều thế hệ, và thế là chất lượng giáo dục - y tế sẽ tốt hơn. Bắt đầu từ việc làm đẹp những bức tranh nhỏ thì kết quả là bức tranh lớn sẽ đẹp hơn. Hình như ai đó có nói rằng [và tôi rất đồng cảm] thay vì nguyền rủa bóng tối thì nên thấp lên một que diêm.

Thôi, cũng đành như chiếc que diêm
một lần loé lên
Thắp đời em sáng lung linh
buồn một cõi riêng

(Từ Công Phụng)

Read more ...

Con voi ở trong phòng

Đọc trên danluan thấy có đăng lại những thông tin thú vị về đất nước và con người Việt Nam (1). Ở phần cuối bày, tác giả (Kỳ Duyên) đặt câu hỏi "Việt nam có đầy đủ tiềm năng nhưng tại sao tụt hậu ngày càng xa sau các nước khác?" Người phương Tây có thành ngữ "an elephant in the room" (một con voi nó đang ở trong phòng), con voi nó rất lớn, ai cũng thấy nó, nhưng chẳng ai muốn nói về nó. Thành ngữ, do đó, có nghĩa là có một vấn đề / tình huống / giải pháp / nguyên nhân rất hiển nhiên mà không ai muốn nói về nó. Tôi nghĩ câu "một con voi nó đang ở trong phòng" chính là trả lời cho câu hỏi của nhà báo Kỳ Duyên. Thôi thì cứ nói thẳng ra: "Con voi" đó chính là cái chủ nghĩa làm nền tảng thế chế mà VN đang theo đuổi.

Xin trích ra đây những con số chính về dân số và tài nguyên thiên nhiên:

(a) Dân số: 93 triệu, đứng hạng 13/243. 
(b) Diện tích: 331,210 km^2, hạng 61/189.
(c) Bờ biển: 3444 km, hạng 33/154.
(d) Rừng: 123,000 km^2, hạng 45/192.
(e) Đất canh tác: 30,000 km^2, hạng 32/236.

Còn về thành quả kinh tế - xã hội – khoa học thì sao?

(a) Giáo dục: chỉ số phát triển con người đứng hạng 121/187.
(b) Bằng sáng chế: không đáng kể, gần như 0. 
(c) Ô nhiễm môi trường: đứng hạng 102/124.
(d) Thu nhập bình quân đầu người: đứng hạng 123/182.
(e) Tham nhũng: hạng 116/177. 
(f) Phát triển xã hội: hạng 72/76.
(g) Tự do ngôn luận: 174/180.
(h) Y tế: hạng 160/190.

Với những con số về tài nguyên thiên nhiên và dân số chúng ta nghĩ rằng VN đáng lẽ phải là nước giàu có. Chả thế mà ông Lý Quang Diệu chẳng từng nói rằng VN đáng lẽ phải là một "ngôi sao" ở Á châu. Nhưng trong thực tế thì các số liệu trên cho thấy VN là một trong những nước nghèo nhất thế giới, ô nhiễm nặng nề, thiếu tính sáng tạo, tham nhũng vào hàng cao trên thế giới, và thiếu tự do ngôn luận. Có thể nói không ngoa rằng VN là một nước thất bại.

Nhưng tại sao thất bại? Tôi nghĩ ai trong chúng ta cũng có một vài câu trả lời. Trước đây, tôi thường hay nghĩ rằng sự thành bại của một quốc gia là do thời cơ, điều kiện tự nhiên, và con người. Những nước như Hàn Quốc, Đài Loan và Singapore thành công vì hội đủ 3 điều kiện đó. Nhưng mới đọc cuốn “Tại sao các quốc gia thất bại” của Daron Acemoglu và James Robinson (2), trong đó tác giả chứng minh rằng thể chế có ảnh hưởng rất lớn đến thành bại của một quốc gia. Họ lí giải rằng sở dĩ các nước nghèo và lạc hậu là do thể chế chiếm đoạt về chính trị và kinh tế. Tôi nghĩ minh hoạ cho ý này sinh động nhất là trường hợp Bắc Hàn và Nam Hàn. Cũng có thể so sánh Bắc Việt Nam và Nam Việt Nam trước 1975 thì rất dễ thấy "con voi trong phòng".

Đối chiếu lại ở Việt Nam, chúng ta thấy đại đa số người Việt cũng bị tước đoạt như thế. Ngay cả đất đai tưởng là của dân, nhưng thật ra là thuộc "sở hữu của toàn dân"! Các tập đoàn kinh tế chỉ tập trung vào một thiểu số có quyền thế gọi một cách mĩ miều là “nhóm lợi ích”. Đại đa số người Việt không có quyền quyết định chính trị. Do đó, theo lí giải của Acemoglu & Robinson, chúng ta có thể giải thích tại sao Việt Nam cho đến nay vẫn còn nghèo: vấn đề thể chế. Đó chính là "an elephant in the room" mà không ai -- kể cả nhà báo Kỳ Duyên -- muốn nói đến nó .

=====

(1) http://www.danluan.org/…/nhung-thong-ke-the-gioi-ve-viet-nam

(2) http://nxbtre.com.vn/tai-sao-cac-quoc-gia-that-bai.12340.49…. Ai chưa đọc cuốn này, nên tìm đọc vì rất hay. Nó giải thích tại sao những nước như VN vẫn còn nghèo và lạc hậu.

Read more ...

Những chiêu trò gian lận trong xuất bản khoa học

Tuần qua, chúng ta ngạc nhiên về vụ một bài báo có tựa đề "Get me off your fucking mailing list" được International Journal of Advanced Computer Technology xuất bản. Thật ra, bài báo chỉ là một cái thử với nội dung ngu xuẩn nhất trên đời, vì toàn bộ chỉ có những chữ "Get me off your fucking mailing list" lặp đi lặp lại suốt 8 trang! Dĩ nhiên, cái gọi International Journal of Advanced Computer Technology chỉ là một website chuyên làm tiền nhưng đeo mặc nạ "Journal", thuật ngữ trong ngành gọi là "predatory journal", chứ đâu phải tập san khoa học nghiêm chỉnh. Những predatory journal này chỉ lường gạt một số người còn mù mờ ở những nước như VN hay China chứ làm sao lường gạt được dân thứ thiệt trong ngành khoa học máy tính. Cần nói thêm rằng phần lớn các tập san dỏm này xuất phát từ Tàu, Nigeria, Ấn Độ, nhưng đăng kí thì ở ... Mĩ.

Nhưng ngay cả các journal nghiêm chỉnh, những trò lường gạt cũng xảy ra. Hôm nay, nhóm BiomedCentral (BMC) mới gửi một email cho các editor của nhà xuất bản cảnh báo về một chiêu trò lường gạt mới mà BMC đã phát hiện. Tôi là editor của một tập san về xương do BMC quản lí và điều hành, nên cũng nhận lá thư này. Nội dung lá thư nói rằng BMC phát hiện có đến 50 bản thảo bài báo (gọi là manuscript) mà các tập san của BMC nghi ngờ là có sự lừa gạt về qui trình bình duyệt. Đại đa số các bản thảo này bị từ chối công bố, nhưng có 4 bài được qua quá trình bình duyệt và đã công bố!

Sự lừa gạt nằm ở giai đoạn chọn người bình duyệt. Thông thường, khi tác giả đề trình bản thảo cho tập san xem xét công bố, thì tác giả có quyền đề cử 3 người làm bình duyệt bài báo. Một vài tập san còn cho phép tác giả liệt kê những người không nên duyệt bài báo. Các editor của BMC chú ý thấy tên của một số người được đề cử bình duyệt bị viết sai, còn tên trường đại học rất lạ (không có tiếng), và địa chỉ email thì toàn là địa chỉ công cộng chứ không gắn liền với một website chính thức nào. Các chi tiết này còn thay đổi mỗi lần tác giả đệ trình bài báo cho các tập san khác nhau, có lẽ nhằm tránh để bị BMC theo dõi.

Việc lợi dụng quyền đề cử người bình duyệt đã xảy ra trước đây. Trước đây, tôi có viết về một trường hợp hi hữu mà trong đó một phó giáo sư ngành kĩ thuật (engineering) tự đề cử ông là người duyệt bài báo của chính ông. Sự việc "vừa sáng tác, vừa tự nhận xét" này bị phát hiện và ông phải rút lại gần 60 bài báo trong quá khứ, dẫn đến việc từ chức của đồng tác giả lúc đó là Bộ trưởng Bộ Giáo dục! Sau này, người ta phát hiện hàng trăm bài báo từ Tàu và Hàn Quốc cũng do tác giả "vừa sáng tác, vừa tự nhận xét" và được công bố. Dĩ nhiên, sau đó thì tất cả các bài báo gian lận này đều bị rút xuống.

Điều đáng quan ngại là sự lợi dụng này có vẻ có hệ thống. Theo điều tra của tập san Science, ở Tàu họ có hẳn một vài công ti (hay đường dây) chuyên làm thuê cho các nhà khoa học bận rộn. Cách vận hành là nhà khoa học đặt hàng, các công ti phịa ra những nghiên cứu như thật, viết bản thảo bài báo, đệ trình bài báo, và đảm bảo sẽ được công bố dưới tên của nhà khoa học. Lĩnh vực nghiên cứu họ thường tập trung là … meta-analysis (phân tích tổng hợp). Doanh nghiệp loại này làm ăn rất khấm khá, họ lấy phí vài ngàn USD mỗi bài báo. Nhà khoa học chẳng làm gì cả mà vẫn có bài báo và thăng quan tiến chức đều đều. Phải công nhận người Tàu nghĩ ra những chiêu trò lừa gạt rất tinh vi, và điều đáng nể là họ biến thành một hệ thống!

Trong thời gian gần đây, tôi nhận khá nhiều bản thảo meta-analysis nộp cho PLoS. Tất cả bản thảo đều có cấu trúc rất giống nhau, và tựa đề thường theo công thức "A and B: a meta-analysis". Tất cả đều từ Tàu, có bài từ các đại học danh tiếng như Bắc Kinh, Hà Nam, Thanh Hoa, Giao Thông Thượng Hải. Tôi liên lạc với các editor khác và nêu vấn đề, ai cũng rất ngạc nhiên và quan tâm. Nhưng cái khó là tôi không có chứng cứ để nói đây là một "tác phẩm" của các hãng viết mướn. Nhưng tôi không bao giờ chọn người bình duyệt do tác giả đề cử. Sau khi bình duyệt thì phần lớn những bài này bị từ chối công bố vì phẩm chất kém quá, nhưng thú thật tôi vẫn thấy hồi hộp khi gặp mấy bản thảo loại này, nhất là từ Tàu.

Quay lại câu chuyện của BMC, họ thông báo rằng từ nay về sau BMC sẽ không cho tác giả đề cử người bình duyệt nữa. Tôi nghĩ các tập san khoa học khác chắc cũng sẽ theo gót BMC, để giảm tình trạng lợi dụng sự tin tưởng của tập san. Theo tôi biết việc lợi dụng hệ thống bình duyệt như thế chưa bao giờ xảy ra trong các tập san khoa học, vì giới khoa học rất tin tưởng nhau. Nhưng khi các tập san "mở cửa" và sự trỗi dậy của Tàu trong khoa học thì sự tin tưởng đó bị sứt mẻ. Đây là một bài học mà tôi nghĩ không ai muốn nói ra: Mấy anh Tàu thật là lắt léo và chơi với mấy anh Tàu thật là nguy hiểm.

Read more ...